20 گام روش‏مند برای حافظه ای نیرومند
1) من حافظه ضعیفی دارم و کاری هم نمی‏شود کرد! این یک جمله کاملاً بی معناست. شما به سادگی می‏توانید حافظه ضعیف خود را تقویت کنید و کارآیی آن را افزایش دهید؛ همان گونه که ضعف بینایی یا شنوایی خود را با استفاده از عینک یا سمعک اصلاح می‏کنید. پس قدم اول این است که شما باید باور کنید که ضعف حافظه، یک بیماری گذراست و به راحتی قابل علاج و اصلاح است. حالا وقت آن است که دست به کار شوید.
2) شما حافظه‏ای بسیار نیرومند دارید! باور نمی‏کنید؟ آیا می‏خواهید این امر را به خودتان ثابت کنید؟ بسیار خوب، سعی کنید چیزی را که قبلاً می‏دانسته‏اید، فراموش کنید؛ امکان ندارد! این طور نیست؟ حافظه شما به شدت مقاومت می‏کند و مطمئن باشید که بالاخره این حافظه شماست که برنده می‏شود. در یک رویارویی کاملاً مستقیم با حافظه خود، می‏توانید باور کنید که حافظه شما هم قوی و نیرومند است تا برای تقویت بیشتر حافظه، بیش از پیش اعتماد به نفس پیدا کنید.
3) اولین قدم برای آماده ساختن حافظه، ایجاد یک ارتباط و پیوند و تداعی معانی است. تداعی معانی آگاهانه و کنترل شده، دقیقاً همان حافظه تربیت شده و قابل کنترلی را ایجاد می‏کند که شما به دنبال آن هستید.
این پیوند یا اتصال معانی، ممکن است آگاهانه و در اختیار یا نیمه هشیارانه و نیمه آگاهانه باشد. تداعی معانی نیمه آگاهانه، یعنی همان تداعی‏های ناخودآگاهی که در ذهن شما میان کلمات یا حرکات یا تصاویر خاصی با یک خاطره یا معانی دیگر شکل می‏گیرد.
اما تداعی معانی آگاهانه که کاملا در کنترل اراده و خواست ماست، همان نیروی اتصالی است که حافظه ما را بیدار و تربیت می‏کند؛ پس ارتباط میان معانی برقرار کنید تا حافظه‏ای نیرومند بدست آورید. مثلاً فرض کنید که می‏خواهید معنای کلمه انگلیسی New را به خاطر بسپارید؛ شما در ذهن خود با تکرار کلمه «نیو»، به یاد کلمه نو می‏افتید. نو و تازه، معنای کاملاً نزدیک به جدید، یعنی کلمه Newدارد. سپس شما با نام نیو به یاد نو ودر نتیجه به یاد جدید و تازه می‏افتید.
4) یکی از محرک‏های تقویت و تولید کننده جرقه حرکت حافظه، علاقه است. به یاد آوردن چیزهایی که به آنها علاقه داریم، همیشه آسان‏تر از به خاطر آوردن چیزهایی است که مورد علاقه ما نیستند.
یکی از روان شناسان متخصص حافظه می‏گوید: نیروی حافظه، بستگی زیادی به علاقه دارد. او هر روز صبح از کارهایی که می‏خواهد انجام دهد، فهرستی ذهنی تهیه می‏کند و می‏گوید نکته مهم این است که اتصال‏های یاد آورنده ذهنی، مارا مجبور کنند در لحظه مناسب، به آن چیزها علاقه‏مند شویم.
به عبارت ساده‏تر، تداعی، باعث ایجاد علاقه می‏شود.
برای به خاطر آوردن هر چیز جدید، آن چیز باید با چیز دیگری مربوط شود که از قبل آن را می‏شناسیم یا آن را به راحتی به خاطر می‏آوریم.
5) بعد از این که دو چیز در ذهن ما به هم مربوط شدند، موضوعی که از قبل آن را می‏شناسیم، چیز جدید را به یادمان می‏آورد انجام چنین کاری آن‏قدر ادامه می‏یابد تا مطلب جدید به صورت اطلاعی در آید که از قبل آن را می‏شناسیم و به عبارت ساده‏تر، در ذهن ما استقرار و استحکام یابد و به راحتی در حافظه ما حضور یابد.
چرا ما به سادگی نقشه ایتالیا را به خاطر می‏آوریم؛ اما به دشواری می‏توانیم شکل سرزمین‏های آلمان یا فنلاند را به یاد آوریم؟ زیرا معلم از کودکی به ما آموخت که ایتالیا شبیه یک چکمه است؛ یعنی شکلی که ما از قبل آن را می‏شناختیم.
از قدرت تصویر ذهنی خود بیشتر استفاده کنید! متخصصان فن حافظه می‏گویند: هر چه به تصویر درآید، به سادگی به خاطر سپرده می‏شود.
6) وقتی شما فکر می‏کنید، تصویر هایی در ذهن شما پدید می‏آید. این عمل تصور کردن، تصویر سازی یا تصویری کردن است. این کاری است که شما هر لحظه و پیوسته انجام می‏دهید و هیچ مشکلی درباره آن ندارید.
ارسطو در یکی از کتاب‏هایش می‏گوید: «برای فکر کردن، ما باید با تصویرهایی گفت‏وگو کنیم که آنها را در ذهن خود می‏بینیم. فرض کنید من به شما می‏گویم که به صندلی فکر کنید. شما در ذهن خود چه چیزی را می‏بینید؟ بدون شک، اولین تصویری که در ذهن شما ساخته می‏شود، یک صندلی است.
شما می‏توانید با پیوند دادن بعضی معانی به بعضی تصاویر قرینه و نزدیک به آن، به حافظه خود در یاد آوری آن معنا کمک کنید؛ مثلاً یادگیری یک مطلب علمی در کلاس درس با حادثه‏ای که همان زمان موجب جلب توجه شما شده است، عجین می‏گردد و به محض یاد آوری تصویر آن حادثه یا جریان، آن مطلب علمی نیز در ذهن شما حضور می‏یابد. بسیاری از این تصاویر جالب را می‏توان به صورت خودآگاه و عامدانه به وجود آورد.
7) اسپینوزا می‏گوید: هر قدر یک چیز قابل فهم‏تر و روشن‏تر باشد، آسان‏تر در حافظه، حفظ و نگه داری می‏شود و بر عکس هر قدر مبهم‏تر باشد، آسان‏تر از یاد می‏رود.
نتیجه می‏گیریم که بهتر است مفاهیم مبهم و مشکل را به اجزای ساده و قابل فهم تبدیل کنیم و یا تصویر ذهنی ملموسی از آنها بسازیم تا ساده‏تر در ذهن باقی بمانند و یاد آوری آنها آسان‏تر گردد.
8) ما تمایل داریم چیزهای ساده، ملموس، روزمره و معمولی را فراموش کنیم؛ اما به ندرت چیزهای منحصر به فرد، خشونت‏آمیز، غیر معمولی، مضحک و فوق العاده را از یاد می‏بریم.
ما می‏توانیم با ایجاد پیوندهای ذهنی میان اشیا و کلمات، آنها را غیرمعمولی، تمسخرآمیز یا غیر ممکن سازیم تا مثل چسب به هم محکم شوند و در ذهن بمانند.
برای تصویرسازی از کلمات مبهم، از نیروی تخیل و ابتکار خود بهره بگیرید. یک ذره تخیل به اضافه مقداری ابتکاری، به شما امکان می‏دهد تا هر چیزی را تصویری کنید. تخیل می‏تواند بسیار مهم‏تر و مفیدتر از اطلاعات باشد. اگر شما تخیل نداشته باشید تا از اطلاعات خود استفاده کنید فایده ذهن و مغز چیست؟
مثلاً برای به خاطر آوردن سوره‏ای از قرآن کریم که سجده واجب دارند، این گونه خیال‏پردازی کنید: شبی در حالی که ستاره در آسمان می‏درخشید، پدرم را دیدم که در حال سجده، سوره فصلت را قرائت می‏کرد. نام چهار سوره مذکور، در این داستان آمده است: نجم (ستاره)، سجده، فصلت و اقرأ یا علق(قرائت).
9) خوب مشاهده کردن در تقویت حافظه، کمک بزرگی است. نگاه کردن و دیدن،آسان است؛ اما به دقت و به درستی مشاهده کردن، مهارتی است که باید آن را کسب کنید. حافظه و مشاهده، رابطه نزدیکی با هم دارند و در کنار هم شما را به موفقیت نزدیک‏تر می‏کنند. تفاوت دیدن با مشاهده کردن چیست؟ تفاوت آن است که ما با چشمان خود می‏بینیم؛ اما با ذهن خود مشاهده می‏کنیم؛ به عبارتی مشاهده کردن، یعنی با ذهن دیدن.
تنها قاعده برای مشاهده کردن خوب و حساس، دقت و توجه است. شما با تمرین آگاهانه یا نا آگاهانه، می‏توانید درست مشاهده کردن را به صورت یک قاعده در آورید و آن گاه که بر اثر کسب این مهارت، از هر معنایی یک تصویر ذهنی دقیق و روشن و همراه با جزئیات در ذهن شما تشکیل شد، متوجه خواهید شد که چقدر در به خاطر آوردن آن توانا هستید و چه حافظه نیرومندی پیدا کرده‏اید.
10) اطلاعات، قابلیت اتصال به یکدیگر را دارند و هر اطلاعی را می‏توان به اطلاع دیگر متصل کرد. مهم نیست که اتصال چقدر واضح و روشن یا مبهم و رمز گونه باشد؛ مهم آن است با تمرین در ذهن ما جایگزین شود.
اطلاعات به هم متصل شده‏ای که شما زیاد استفاده می‏کنید و در مدت کوتاهی به معلومات شما تبدیل می‏شوند، فقط به این دلیل است که مورد استفاده قرار گرفته‏اند. حال با اطلاعاتی که به طور مرتب مورد استفاده ما نیستند، چه کار کنیم؟ اصلاً نگران نباشید! فقط کافی است چند وقت یک بار آنها را در ذهن مرور کنید. در این صورت، وقتی که به آنها نیاز دارید، آن اطلاعات به یاد شما می‏آیند. این کاربرد مرتب است که بر چگونگی نگه داری اطلاعات در ذهن، نظارت می‏کند.
11) علت فراموشکاری چیست؟ ریشه مشکل فراموشی در کجاست؟ اگر به دقت توجه کنید، می‏بینید علت این است که به موقع حضور ذهن نداشته‏ایم. ذهن ماغایب و در حقیقت در جای دیگری بوده است. ما در شرایط معین، کارهایی را انجام می‏دهیم که وقتی بعد می‏خواهیم آن وضعیت یا کارها را به خاطر آوریم، موفق نمی‏شویم و این، یعنی فراموشکاری.
برای حل مشکل فراموشکاری، باید مطمئن باشید که در لحظه‏ای که دارید آن کارهای معین را انجام می‏دهید، ذهن شما حاضر است و غایب نیست. وقتی شما بدون تفکر درباره عملی، آن را نا خود آگاه انجام می‏دهید، در واقع آن را در ذهن خود ثبت نمی‏کنید؛ پس در آینده نیز چیزی را به خاطر نمی‏آورید. راه حل آن است که آگاهانه عمل کنید و اطمینان حاصل کنید که به اندازه کافی توجه و حضور ذهن دارید.
12) چه کار کنیم که مجبور نباشیم یک مطلب را بارها و بارها بخوانیم تا بتوانیم آن را به ذهن بسپاریم و به عبارتی چگونه می‏توانیم حافظه مطالعاتی خود را تقویت کنیم؟ شما باید خوب خواندن (خواندن مؤثر) را یاد بگیرید.
خواندن مؤثر، یعنی تلاش برای تبدیل واژه‏ها به اندیشه‏ها، افکار و پاسخ‏ها.
خواندن مؤثر، چیزی بیشتر از شناخت و درک مفهوم ساده کلمات است. خواندن انفعالی و مکانیکی، باید به خواندن فعال و تهاجمی تبدیل شود. خواندن شما وقتی فعال است که با تلاش، کلمات را ذره ذره و بخش به بخش هضم کنید و از آنها اندیشه بسازید؛ اندیشه هایی مفید، مؤثر و حیاتی. این گونه خواندن، وقت بیشتری می‏برد، اما شما را از زحمت چندین بار خواندن خلاص می‏کند.
اولین قانون در خواندن مؤثر آن است که اندیشه اصلی مطلب را استخراج کنید و حول محور آن با ذهن خود کار نمایید.
13) برای تقویت حافظه ناچارید که تمرکز حواس داشته باشید. تمرکز، یعنی توجه و دقت اختصاصی، انحصاری و منحصر به فرد، درباره یک شی‏ء، یک هدف، یا یک موضوع.
شما چگونه می‏توانید تمام توجه و دقت خود را به طور کامل به یک موضوع اختصاص دهید؟ برای رسیدن به این هدف، باید قانون اصلی تمرکز را به کار ببرید؛ خود را درگیر کنید.
چگونه خود را درگیر کنید؟ جواب مهم و طلایی ما این است: سؤال کنید؛ شما با سؤال کردن، شروع به فکر کردن می‏کنید. وقتی مطالب را با هدف یافتن پاسخ‏های معین برای پرسش‏های معین بخوانید، این امر حافظه شما را در یادگیری مطالب تقویت می‏کند.
14) برای تقویت حافظه یک دفتر یادداشت تهیه کنید و از مطالبی که معمولاً فراموش می‏کنید، فهرستی تهیه کنید.
فهمیدن این که چه مطالبی را فراموش می‏کنید، از آن جهت مفید است که می‏توانید برای فراموش نکردن آنها بیشتر تمرکز ایجاد کنید.
مشکل اساسی آن است که ندانید چه مطالبی را فراموش می‏کنید.
این روش فایده بزرگ دیگری هم دارد. شما وقتی فهرستی از فراموش کاری‏های خود تهیه می‏کنید، خود را هم متقاعد می‏سازید که حافظه شما چندان هم خراب نیست و فقط در موارد محدودی که فهرست آن را در اختیار دارید، دچار مشکل هستید و تازه می‏فهمید که بسیاری از موارد هم راه حل هایی بسیار ساده و آسان دارند و در واقع شما از دو جهت مشکل خود را کوچک‏تر می‏کنید.
15) مطالبی را که ممکن است فراموش کنید، به صورت سؤال در آورید و در طول امروز چندین بار آن سؤال را خود بپرسید. اغلب مسائل، با ایجاد سؤال در ذهن شما حک می‏شوند و تصویر سؤال، نا خود آگاه با تصویر پاسخ آن، حالت تداعی پیدا می‏کنند؛ اما احتمالاً سؤالاتی هستند که با این روش به آسانی پاسخ آنها را به خاطر نمی‏آورید و باید توجه و دقت خاصی به خرج دهید و از روش‏های دیگری نیز استفاده کنید.
16) برای تقویت حافظه خود می‏توانید از دیگران بخواهید که سؤالاتی را که احتمالاً پاسخ آنها را فراموش می‏کنید، از شما بپرسند. با تکرار این تمرین، شما بر نقاط ضعف حافظه خود تسلط پیدا می‏کنید و فرا می‏گیرید که همیشه آماده پاسخ به هر سؤالی باشید و در نتیجه ذهن شما مطلب مورد نظر را به صورت آماده باش نگه می‏دارد تا آرام آرام آن مطلب به دانسته‏های ناب و دائم شما اضافه گردد.
فرقی نمی‏کند که چه کسی آن سؤالات را از شما می‏پرسد؛ خود شما خوب می‏فهمید که چه وقت خوب و کامل پاسخ داده‏اید و چه وقت پاسخ را از خود ساخته‏اید؛ پس خود را فریب ندهید.
17) یک روش مؤثر دیگر برای تقویت حافظه آن است که از متدهای کمکی استفاده کنید. شما می‏توانید از قلم و کاغذ یاری بجویید و مفاهیم، ارقام یا مطالبی را که در حفظ آنها مشکل دارید، بر روی کارت‏های کوچکی بنویسید و هر روز چند دقیقه را صرف باز نویسی فهرستها نمایید. دقت کنید که کدام مطلب را به خاطر دارید و کدام را هنوز فراموش می‏کنید. فهرست جدید دیگری از مطالبی که بیشتر فراموش می‏کنید، تهیه کنید و دوباره آنها را تمرین کنید.
وقتی بدانید چه مطالبی را فراموش کرده‏اید، به راحتی می‏توانید در جهت حفظ آن اقدام کنید. هر چه بیشتر مطلب مهم را فراموش کرده باشید، کمتر احتمال دارد که مجدداً آنها را فراموش کنید. این را بدانید که به خاطر سپردن مطلبی به دفعات در حافظه، مؤثرتر است از این که آن مطلب یک بار و در موقعیتی خاص در ذهن شما جای گرفته باشد.
18) یک مطلب مهم در افزایش کارآیی حافظه آن است که بدانید دقیقاً چه مطلبی را باید به خاطر بسپارید. فهرستی از نکاتی که باید همیشه در ذهن آماده داشته باشید، تهیه کنید تا به سؤالات مربوطه به طور موفقیت‏آمیز و سریع پاسخ بگویید و از تکرار مطالبی را که نیازی به یادآوری مداوم و همیشگی آنها ندارید، پرهیز کنید تا ذهن خود را بیهوده خسته نکنید. مردم وقت زیادی صرف یادگیری مطالبی می‏کنند که به طور منطقی از آنها انتظار نمی‏رود که به خاطر داشته باشند.
همیشه از خود بپرسید که آیا لازم است این مطلب را به خاطر بسپارم یا اگر بتوانم در مواقع لزوم از آن استفاده کنم، کافی است؟
19) از صدر المتألهین نقل می‏کنند که می‏گفت: تعقل و تعلق هرگز یک جا جمع نمی‏شوند. او داستانی را درباره یکی از دوستانش نقل می‏کند که حافظه‏ای بسیار قوی داشت و در یادآوری علوم کلی و سنگین بسیار توانا بود؛ اما طی حادثه‏ای جذب مادیات شد و تعلقات مادی و دنیایی چنان توجه او را به خود جلب کرد که قدرت سرشار حافظه خود را آرام آرام از دست داد؛ به گونه‏ای که در ساده‏ترین مسائل تعقلی در می‏ماند.
به عقیده ملاصدرا، هر چه مشغله‏های فکری و تعلقات دنیایی و افکار حاشیه‏ای از ذهن آدمی دور شود، قدرت تمرکز بر مطالب خاص و توانایی به حافظه سپاری آن چه شایسته و ارزشمند است، بیشتر می‏شود.
20) بنابر آموزه‏های اسلامی نیز راهکارهایی برای تقویت حافظه وجود دارد:
ـ پرخوری نوعی حماقت را به همراه می‏آورد و قوای عقلی را ضعیف می‏کند و کم خوری یکی از راه‏های زیاد شدن حافظه است.
ـ زیاده از حد آب خوردن و بدون احساس نیاز آب نوشیدن، موجب کندی ذهن می‏شود.
ـ مسواک زدن منظم، حافظه را زیاد می‏کند و بی توجهی نسبت به بهداشت دهان و دندان، موجب بروز حالات و امراضی می‏گردد که فراموشی و کند ذهنی ایجاد می‏نماید.
ـ شست‏وشوی بینی یا استنشاق آب، یکی از راه‏های تقویت و گشایش حافظه است. بدیهی است که اصلاح وضعیت تنفسی و رسیدن اکسیژن کافی به مغز، قدرت قوای ذهنی را افزایش می‏دهد.
ـ حجامت در محل متعارف آن یعنی میان دو کتف، یکی از عوامل افزایش حافظه است و علاوه برآن، بر عقل نیز می‏افزاید. جالب است که میان افزایش تحرک و قدرت جابه جایی اجزای خون که با حجامت و فصد حاصل می‏گردد با خون رسانی صحیح و آسان به کوچکترین عروق مغزی، رابطه نزدیکی وجود دارد.
ـ خواب کوتاه قبل از نهار (قیلوله) از عوامل تقویت حافظه و ترک آن از عوامل فراموشی شمرده شده است.
ـ مویز، کندر، سیب، انار، به، سرکه، بادام و پسته، پیاز و سیر، شیر گوسفند و فلفل سیاه برای تقویت حافظه، مفید هستند.

نتیجه
چیزی به نام حافظه ضعیف وجود ندارد. حافظه‏ها دو نوعند؛ تربیت شده و تربیت نشده. فقط باید بدانیم که ما کدام یک از این دو نوع حافظه را داریم و در صورت نیاز برای تربیت و پرورش حافظه خود اقدام اساسی کنیم. روش‏های تقویت حافظه فراوانند و شاید بسیاری از آنها از حوصله این بحث خارج باشد و شاید هم اغلب راهکارها به تمرین و ممارست ختم شود که کاری عملی است و نه تئوری.
آن چه ما قصد بیان آن را داریم تلنگری به ذهن‏های تسلیم شده‏ای است که گمان می‏کنند هرگز نخواهند توانست طلسم فراموش کاری خود را بشکنند. آنها باید بدانند که برای داشتن یک حافظه قوی و نیرومند، لازم است زحمت بکشند و با روش‏های علمی و مجرب، از سرمایه وجودی خود استفاده کنند.
به قول نیکلاس راو: «حافظه، گنجینه‏ای است که اگر می‏خواهیم از آن به قدر نیاز یاری بگیریم، باید به آن بها بدهیم و برایش سرمایه گذاری کنیم.»

نویسنده: مژده پورحسینی‏
منابع :
1. هری لوراین، یادگیری =حافظه +اطلاعات، ترجمه احمد میر عابدینی.
2. فیل ریس، 500نکته درباره مطالعه، ترجمه بیتا عسگری.
3. محمد حسین حق جو، آیین حفظ و تقویت حافظه.
4. وین دایر، دانش روزمره، ترجمه بهارک کاظمی.
5. محمد باقر مجلسی، بحار الانوار.
منبع: سایت پرسمان
صنایع نیوز