تقویت حافظه
قسمت دوم
« دوپینگ مغز در سه سوت»

تکنیک هایی که حافظه را تقویت می کنند
داستان اینکه بشر فهیمد می تواند حافظه را تقویت کند و بازی هایی را برای افزایش هوش راه بیندازد، از چیزی حدود 2500 سال پیش شروع شد. قضیه هم از این قرار بود که یک شاعر یونانی به نام سیمونیدز بعد از اینکه در یک تالار مجلل پر از مهمان شعر یک ساعته اش را خواند، رفت بیرون تا آبی به سر و صورتش بزند اما به محض بیرون رفتن سیمونیدز، سقف تالار فرو ریخت و همه مهمان ها مردند. شدت این حادثه هم طوری بود که حتی نمی شد هویتشان را تشخیص داد. اینجا بود که سیمونیدز مثل سوپرمن آمد و به خاطر توجه بیش از حدی که به مدعوین کرده بود، هویت بیشتر آنها را از روی جایی که اول نشسته و بعداً مرده بودند، تشخیص داد. خب، سیمونیدز نابغه که نبود، شاعر بود و به خاطر این، همه فهمیدند مثلاً تمرکز از آن تکنیک هایی است که می تواند یک شاعر را به یک شبه نابغه تبدیل کند. به این ترتیب بود که نخستین تئوری تداعی در به خاطر سپاری و اساس تمامی سیستم های منموتکنیک ( تدابیر یادیار، روش های کمک به حافظه) به وجود می آمد؛ سیستم هایی که در نظر اول خیلی ساده اند اما به کمک آنها می شود به جنگ فراموشی رفت.

ترک عادت کنید
ترک عادت یکی از روش هایی است که می شود با آن مغز را دور زد و وادارش کرد تنبلی را بگذارد کنار؛ این طوری که نگذارید روتین شدن بعضی کارها به بیکاری مغز منجر شود. بهتر است از کارهای کوچک روزانه شروع کنید. البته ممکن است در روزهای اول حواس پرت تر از قبل به نظر بیایید؛ مشکلی که بعد از چند روز حل می شود.
• مثالش هم همین کارهای روزانه است. مثلاً اگر راست دست هستید از این به بعد با دست چپ مسواک کنید؛ وارد آسانسور که می شوید چشم هایتان را ببندید و دکمه طبقه تان را پیدا کنید؛ وسایل روی میز کارتان را جابه جا کنید. با این کارها مغزتان را برای انجام امور روزمره وادار به حرکت می کنید.

جعبه لایتنر درست کنید
جعبه لایتنر، باکلاس شده همان روش تکرار است؛ منتها تکرار، کنتور نمی اندازد که بفهمیم چقدر تمرین کرده ایم. در حالی که جعبه لایتنر کنتور می اندازد. از طرف دیگر به خاطر ژانگولر بودنش زیاد هم خسته کننده نیست و می شود برای به خاطر سپردن اطلاعات مختلف جعبه های مختلف درست کرد؛ جعبه هایی که پنج خانه دارند و اطلاعات در طول رسیدن از خانه اول به پنجم به مغز سپرده می شوند.
• خب، برای تقویت حافظه به این روش، جعبه لایتنر و کارت های سوال و جواب باید همیشه دم دستتان باشند. در ضمن برای این روش تقویت حافظه باید زمان خاصی را اختصاص داد و نمی شود همراه با کارهای دیگر لایتنربازی هم کرد.
• بهترین چیزهایی که می شود با لایتنر یاد گرفت لغات زبان های مختلف و فرمول هاست. لایتنر یعنی یادگیری بعد از پنج بار تکرار و این یعنی برای درک مطلب و اینها راه مناسبی نیست ولی برای حفظ کردنی ها می شود رویش حساب باز کرد.

نشانه گذاری کنید
روش نشانه گذاری برای به خاطر سپردن اطلاعاتی است که روش هایی مثل تکرار و حفظ کردن جلویشان سوسک می شوند؛ اطلاعاتی که اصلاً به وجود آمده اند تا انسان همیشه چیزی برای فراموش کردن داشته باشد. اعداد و ارقام بلند و فرمول ها از این دسته اند. بهترین روش نشانه گذاری این است که با توجه به استعدادهایتان و مطالبی که بهتر در ذهنتان می ماند برای اطلاعات مختلف نشانه بگذارید و به موقع هم نشانه ها را تبدیل به اطلاعات کنید.
• اشکالش این است که در بدترین حالت یادتان نیاید که این نشانه را برای چه حفظ کرده اید. آدم هایی که دو تا علامت روی دستشان می گذارند در نشانه گذاری لنگ می زنند.
• Ah,messagere admirable, lumiere eclatante, je sais votre celerite « آه، پیغام بر تحسین برانگیز، ای نور درخشان، من از شکوه تو آگاهم.» این قطعه در زبان فرانسه برای به خاطر سپردن سرعت نور ( 299792458 کیلومتر در ثانیه) ابداع شده است. تعداد حروف هر کلمه عدد مربوط در رقم سرعت نور را نشان می دهد. اگر بخواهید می توانید چک کنید.

میانبر بزنید
به این روش که برای یادآوری کلمات به کار می رود، کلمه آویز یا کلمه کلید می گویند؛ این طوری که برای به خاطر آوردن هر کلمه، یک کلمه یا تصویر واسطه را که بهتر در خاطرتان می ماند به ذهن بسپارید. بعد هم برای به خاطر آوردن کلمه مورد نیاز، آن کلمه یا تصویر دم دست تر را که هیچ وقت یادتان نمی رود در ذهنتان مجسم کنید و به کمک آن، کلمه فرار را به یاد بیاورید. اکثر ما به صورت ناخودآگاه از این روش استفاده می کنیم. این ناخودآگاه هیچ وقت هایی است که به محض شنیدن یک کلمه یاد یک چیز بی ربط می افتیم.
• اسمش رویش است دیگر، کلید: همانی که در اکثر مواقع گم می شود و دردسر می شود دو تا. به خاطر همین هم موقع حفظ کردن کلید یک مطلب بد نیست نیم نگاهی هم به خود مطلب بیندازید که یادتان نرود این کلید، کلید کدام یکی بود!
• صکادرات یکی از آن کلمه کلیدهایی است که موقع گرفتن گواهینامه- آن هم در آزمون شهری- حسابی به کار می آید؛ کلمه بی ربطی که هر کدام از حروفش ( ص: صندلی، ک: کمربند، ا: آینه والی آخر) به ترتیب کارهایی است که باید جلوی افسر مربوطه انجام دهید تا گیم آوور نشوید.

تمرکز کنید
تا به حال چند بار شده که بعد از فراموش کردن چیزی به تان گفته باشند: اگر برات مهم بود یادت نمی رفت؟ این جمله یک جورهایی هم درست است. ما در طول روز خیلی چیزها می شنویم، می بینیم و می خوانیم اما فقط چیزهایی که برایمان اهمیت دارند در خاطرمان می مانند. این در خاطر ماندن هم به خاطر تمرکزی است که موقع شنیدن یا دیدن آن مطلب داشته ایم. افزایش تمرکز به کمک روش هایی مثل ورزش یوگا، باعث تقویت حافظه در به خاطر سپاری و یادآوری می شود.
• اشکالش این است که نمی توانید درست و حسابی بازیگوشی کنید و همیشه باید چشم و گوشتان مثل چشم و گوش عقاب و گربه تیز باشد چون در هر لحظه هزاران مطلب برای به خاطر سپرده شدن جلوی رویتان صف کشیده اند.
• حادثه یازدهم سپتامبر را یادتان هست؟ روز تولد فرزندتان را چی؟ یا روزی که همکارتان خبر اضافه شدن حقوق ها را داد؟ به هر کدام از این اتفاق ها که فکر کنید، می بینید که ریزترین جزئیات آن روز را به یاد دارید و این به خاطر تمرکز و توجه است. اطلاعات آن قدرها هم بی اهمیت نیست. سعی کنید برای اطلاعات مهم جدیدی که به تان می رسد ارزش قائل باشید تا بهتر در خاطرتان بماند.

تکرار کنید
به روش تکرار، پرآموزی هم می گویند؛ این طوری که برای یادآوری، در چند مرحله اطلاعات تکرار می شوند تا جای خودشان را در مغز پیدا کنند. بهترین مدلش هم این است که اول با چند بار تکرار، اطلاعات را در حافظه اولیه ثبت و بعد از گذشت 24 ساعت که همه اطلاعات در حال پریدن بود یک بار دیگر با روش تکرار در حافظه بلند مدت تثبیت شان می کنند.
• البته حجم اطلاعات در این روش نباید زیاد باشد. یک کمی هم کند است و نمی شود همه جا رویش حساب کرد.
• بهترین مثالی که می شود برای این روش زد جدول ضرب است. نمی خواهید بگویید که در نه سالگی جدول ضرب را با مکاشفه و تحقیق روی چگونگی قانون ضرب اعداد در هم یاد گرفتید؟

ریتم سازی کنید
ریتم سازی یا قافیه سازی هم از آن روش هایی است که باعث می شود خیلی چیزها زودتر و بهتر در حافظه ثبت شوند. آهنگین کردن اطلاعات یک جورهایی شخصی است؛ یعنی به جز موارد معروفی که وجود دارد، هر کسی می تواند برای به خاطر سپردن یک سری اطلاعات شعر مخصوص به خودش را داشته باشد.
• خب، این روش به درد اطلاعات طولانی نمی خورد چون در آن صورت کار به سراییدن قصیده و منظومه می کشد ولی شعرها و آهنگ های کوتاه در این مورد جواب داده اند.
• یکی از شماره تلفن هایی را که از حفظ هستید یک بار برای خودتان تکرار کنید. موقع گفتن این شماره ها یک آهنگی توی صدایتان است که همان ریتم است. لازم نیست حتماً ریتمی که می سازید ردیف و قافیه داشته باشد. همین که آهنگین باشد کفایت می کند.

بازی کنید
یکی از راه هایی که برای شخم زدن حافظه می شود از آن استفاده کرد همین بازی کردن است؛ روشی که باعث می شود برای پیدا کردن جواب یا راه حل از حافظه تان کار بکشید. اطلاعات ذخیره شده تان را مرور کنید و چیزهایی را که در مرز فراموش شدن بودند، یک بار دیگر در یک جای مطمئن ثبت کنید.
• اشکالی که ندارد ولی مساله این است که هر بازی فکری بعد از چند وقت خودش در ذهن ملکه می شود و کار به جایی می رسد که باید کار و زندگی تان را ول کنید و در به در دنبال بازی جدید باشید، همین.
• جدول، شطرنج، سودوکو؛ غیر از اینها این بازی های روی گوشی های موبایل هم باعث می شود به جای اس ام اس بازی کمی ذهنتان را از آکبندی بیرون بیاورید.

چه چیزهایی حافظه را از بین می برند؟
آسوده بخوابید که ذهن در امن و امان است!
این طوری نیست که هر چی می خواستید بخورید و هر کاری که دلتان خواست انجام دهید و سبک زندگی تان را هر شکلی خواستید بچینید، آن وقت حافظه تان هم تکان نخورد. اتفاقاً چیزهایی که حافظه را کاهش می دهند. بیشتر، از همان دسته ای هستند که برای حافظه مفیدند؛ چیزهایی که بعضی شان ظاهر خیلی معصومی دارند اما ته شان را که در بیاوری می بینی به شدت دشمن حافظه هستند.

آسوده نخوابید
این را که آسوده خوابیدن تاثیر بسیار زیادی در افزایش حافظه دارد، سال ها قبل دانشمندان کشف کرده اند. آنها در آزمایش شان هم یک سری آدم را آورده اند و در دو مرحله، سوال های یک شکلی را برایشان طرح کرده اند؛ فقط قبل از مرحله اول گذاشته اند آن آدم ها حسابی بخوابند ولی قبل از مرحله دوم، چند روز عادت خوابیدنشان را به هم زده اند. نتیجه هم که معلوم است؛ در مرحله دوم همه رفوزه شده اند.

آلوده شوید
یکی از مورادی که اصلاً دست خود آدم نیست ولی اثرات ناجوری روی حافظه می گذارد، آلودگی هواست. تازگی ها دکتر ها دور هم جمع شده اند و فهمیده اند که چربی های موجود در هوای آلوده، کم کم از راه خون وارد مغز می شوند و حافظه را پنچر می کنند؛ به همین خاطر، یکی از راه های فرار کردن از این معضل، تردد کمتر در مکان های آلوده است.

همیشه بخورید
در حالت کلی اش که اصلاً پرخوری دشمن حافظه است. هر چقدر شکم پرتر باشد مغز بیشتر می رود تعطیلات. این وسط غذاهایی هم هستند که بیشتر از بقیه حافظه را می کاهند. افراط در خوردن شیرینی جات در حد مرگ، یکی از چیزهایی است که قند بدن را نافرم بالا پایین می کند و حافظه را کم. غیر از آن چای و قهوه که خودشان را این طوری جا زده اند که آدم را ریلکس می کنند، دشمن حافظه اند. به قیافه شان این طوری نگاه نکنید. بی خطر بودنشان برای حافظه افسانه ای بیش نیست.

دودی شوید
معتاد به هر چیزی که دود دارد نشوید. حالا فکر نکنید روزی یکی، دو نخ سیگار کسی را نکشته. اتفاقاً نیکوتین سیگار بدتر از همه حافظه را تحلیل می برد. به این مواد، تریاک، حشیش، هروئین و کراک را هم اضافه کنید. حافظه خراب، ارزشش را ندارد.

زیاد ورزش کنید
آن قدر از فواید ورزش گفته اند که ما اینجا هر چقدر هم خودمان را بکشیم باورتان نمی شود که گاهی زیادی ورزش کردن هم باعث کاهش حافظه می شود. باور نمی کنید؟ چپ چپ نگاه می کنید؟ پس خبر ندارید که ورزش کردن شدید - به خصوص در زنان- باعث کاهش حافظه می شود. دانشمندان کشف کرده اند که هر چقدر ورزش های آرامی مثل قدم زدن و پیاده روی به آرامش مغز کمک می کنند، در عوض ورزش های پر تحرکی مثل شنا که آدم را از نفس می اندازد، حافظه را تحلیل می برند.

منبع: هفته نامه فرهنگی اجتماعی همشهری جوان، شماره 243