داروهایی که برای افزایش حافظه مورد استفاده قرار می‌گیرند
دستکاری در کار مغز همواره فکر دانشمندان و حتی مردم عادی را به خود مشغول کرده است. از وقتی که انسان پی به فعالیت پیچیده و توانایی‌های بالای مغز برد، همواره برای رسیدن به قدرت هوشی بالاتر در تلاش بوده است. در میان تلاش دانشمندان، مردم عادی نیز خود را از قافله عقب نگه نداشته‌اند. بعضی‌ها با مصرف مواد غذایی و بخصوص بعضی گیاهان سعی در افزایش حافظه مغز دارند. بعضی دیگر از داروهای مصنوعی برای افزایش حافظه و توانایی مغز استفاده می‌کنند. شاید شما هم در شب‌های امتحان از این داروها مصرف کرده باشید یا حداقل کسانی را می‌شناسید که قبل از امتحان برای تقویت قوای فکری خود دارو مصرف می‌کنند.
یکی از فواید اصلی داروهای محرک (مانند کوکائین، افدرین و آمفتامین‌هایی چون ریتالین)‌ توانایی آنها در افزایش انرژی مغز و تمرکز است. آنها تمرکز روی کار و درس خواندن برای مدت طولانی را افزایش می‌دهند.
در مطالعه‌ای که در سال 2008 روی 1400 نفر انجام شد و در مجلهNature به چاپ رسید، 20 درصد از افراد عنوان کرده بودند که از داروها برای افزایش تمرکز و حافظه استفاده می‌کنند.
بیشتر این افراد در زمینه‌های علمی، مهندسی و آموزشی فعالیت داشتند. این مطالعه 3 دارو را مورد بررسی قرار داد: ریتالین، داروی ضدخواب پروویجیل و مهارکننده‌های گیرنده بتا که هم برای درمان ناراحتی‌های قلبی استفاده می‌شوند و هم اثر ضداضطراب دارند. نتیجه این شد که 60 درصد افراد مورد مطالعه عنوان کردند که از ریتالین برای افزایش توانایی مغز خود استفاده می‌کنند و 44 درصد گفتند که از پروویجیل (نام دیگر آن مودافینیل است)‌ استفاده کرده‌اند و حدود 15 درصد از مهارکننده‌های گیرنده بتا استفاده می‌کردند. بعضی‌ها هر روز از این داروها استفاده می‌کردند؛ در حالی که سایرین هفتگی یا ماهانه و بعضی از آنها سالی یکبار این داروها را مورد استفاده قرار می‌دادند.
ریتالین دارویی است که برای درمان بیش‌فعالی در کودکان استفاده می‌شود؛ اما افراد سالم از آن برای افزایش تمرکز و دقت استفاده می‌کنند. بیشتر این افراد دوست دارند به جای آن که تلاش بیشتری برای درس خواندن کنند، با مصرف قرص راحت‌تر درس بخوانند. دانشمندان همواره در مورد استفاده غیرپزشکی از این داروها هشدار می‌دهند و عنوان می‌کنند که عوارض جانبی داروهای افزایش حافظه آنقدر مهم است که نباید بدون دلیل از آنها استفاده کرد.
ریتالین و سایر داروهای محرکی چون متادات، استراترا و... برای درمان اختلال کمبود توجه در کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ اما این داروها توسط 30 15 درصد دانشجویان دانشگاه برای پیشرفت تحصیلی مورد استفاده قرار می‌گیرند که البته همه این داروهای محرک می‌توانند موجب واکنش‌های روانی شوند. به عنوان مثال توهم، جنون، سوءظن و فقدان بصیرت (پارانویا)‌، هذیان و افکار آشفته. در مارچ 2006،FDA دریافت که 6 درصد از بچه‌ها به دنبال مصرف این داروها دچار واکنش‌های روانی به صورت توهم‌های بینایی و حسی به صورت احساس حرکت حشره، مار و کرم می‌شوند.

عوارض داروهای افزایش تمرکز
پروویجیل به اندازه ریتالین شناخته شده نیست و گزارش‌های کمی مبنی بر وابستگی به آن منتشر شده است. این دارو موجب بیدار ماندن شخص می‌شود و برای درمان اختلالات خواب مورد استفاده قرار می‌گیرد. از عوارض این دارو می‌توان به سردرد، گیجی، آبریزش بینی، تهوع و لرزش اشاره کرد. همچنین این دارو موجب تغییرات فشارخون و اختلال در ریتم قلب می‌شود. بنابراین نباید در افرادی که ناراحتی قلبی دارند مورد استفاده واقع شود.
درست است که حافظه مهم است ولی به فراموشی سپردن خاطرات بد نیز به همان اندازه مهم است. استفاده از داروهای تقویت‌کننده حافظه برای مدت طولانی موجب تضعیف توانایی شخص در به فراموشی سپردن خاطرات ناگوار می‌شود و به دنبال آن شخص دچار آزارهای روحی ناشی از حوادث ناگوار زندگی خواهد شد که در بعضی موارد موجب ابتلای شخص به بیماری‌های روانی چون اختلال اضطراب پس از حادثه‌()PTSD و... می‌شود.
ریتالین که بیش از سایر داروها مورد استفاده قرار می‌گیرد نیز بدون عارضه نمی‌باشد. سرگیجه، لرزش، تاری دید، تغییرات فشار خون، بی‌اشتهایی، خشکی دهان، تپش قلب و... همگی از عوارض ریتالین هستند که می‌توانند اشخاص را برخلاف هدفشان از فعالیت بیشتر بازدارند.

تفکرات اشتباه درباره داروهای افزایش حافظه
مطالعات اندکی روی این مساله که داروهای افزایش تمرکز واقعا موجب افزایش قدرت ذهنی افراد سالم می‌شوند، صورت گرفته است. در مطالعه‌ای در سال 2003 نشان داده شد که پروویجیل اثرات مثبتی در حد آزمایشگاهی داشته است. در این مطالعه که روی 60 نفر انجام شد، نشان داده شد که این دارو موجب افزایش فعالیت در بعضی تست‌های شناختی مانند حافظه و طرح‌ریزی‌های سه‌بعدی می‌شود. افرادی که پروویجیل استفاده می‌کردند، احساس تمرکز بیشتری داشتند.
مطالعات روی دانشجویان موجب نتایج نگران‌کننده‌ای شده است. در مطالعه‌ای که در سال 2003 روی دانشجویان سال اول در یکی از دانشگاه‌های بزرگ آمریکا انجام شد، نشان داد که 5/13 درصد آنها حداقل یک بار برای دلایل غیرپزشکی از داروهای تقویت‌کننده حافظه استفاده کرده‌اند. در بعضی دیگر از مطالعات نشان داده شده است دانش‌آموزانی که از دارو استفاده می‌کنند حتی نمره‌های پایین‌تری نسبت به همکلاسان خود کسب می‌کنند. بیشتر آنها فکر می‌کنند این داروها هوش آنها را بیشتر می‌کند و به عنوان یک میانبر برای رسیدن به مدارج بالاتر آکادمیک از آنها استفاده می‌کنند؛ ولی این طور نیست.
در ضمن بیشتر مردم فکر می‌کنند که عوارض این داروها آنقدر هم جدی نیست ولی باید بدانید که این تصور هم اشتباه است. تاکنون چندین مورد پارگی دیواره عروق کاروتید و سکته مغزی به دنبال آن پس از مصرف این داروهای محرک گزارش شده است. مصرف کوکائین گاهی اوقات با پارگی عروق بزرگ همراه می‌باشد. همچنین باید بدانید که کوکائین و آمفتامین‌ها (مانند ریتالین)‌ با ایجاد التهاب در عروق مغز خطر سکته مغزی را افزایش می‌دهند.
همچنین در یک مطالعه که در سال 2005 به انجام رسید، نشان داد که ریتالین می‌تواند اثرات مخربی رویDNA داشته باشد، اما راه‌حل درستی که می‌توان به جای مصرف این قرص‌ها توصیه کرد، این است:
از آنجا که داروهای محرک با افزایش کاتکول آمین‌هایی چون دوپامین بر مغز اثر می‌کنند و ورزش‌های هوازی نیز با اثر بر نوراپی‌نفرین، دوپامین و اپی‌نفرین می‌توانند اثرات آنها را تقلید کنند. دانشمندان توصیه می‌کنند که به جای استفاده از دارو به ورزش روی آورید که همان اثر را بدون عوارض دارد و همچنین به مقدار کافی ماهی یا روغن ماهی که سرشار از امگا3 می‌باشد، مصرف کنید و از همه مهم‌تر تنبلی را کنار بگذارید!