حواس‌های پرت را تمرکز دهیم
انسان، به سبب ویژگی‌های بی‌نظیرش در میان همه موجودات، عنوان اشرف مخلوقات را به خود اختصاص داده است. او استعداد خاص تفکر و یادگیری دارد که به او اجازه می‌دهد اعمال خاص انجام دهد.
انسان، به سبب ویژگی‌های بی‌نظیرش در میان همه موجودات، عنوان اشرف مخلوقات را به خود اختصاص داده است. او استعداد خاص تفکر و یادگیری دارد که به او اجازه می‌دهد اعمال خاص انجام دهد. نتایج اعمالش را پیش‌بینی و ارزیابی کند. تغییر و تحولات گوناگون و سریعی را در عرصه علم و فناوری به وجود آورد. آنچنان که به قول تافلر دنیا را به دهکده‌ای تبدیل کند که اطلاعات را در سریع‌ترین زمان ممکن از قاره‌ای به قاره دیگر انتقال دهد. بنابراین بر اثر پیشرفت سریع و غیرقابل انتظاری که در قلمرو دانش و فناوری طی چند قرن اخیر نصیب انسان شده است حجم اطلاعات و دانسته‌های بشری روز به روز به‌طور سرسام‌آوری در حال افزایش است. بر دانش‌آموزان و دانشجویان لازم است که هرچه سریع‌تر خود را با این تغییر و تحولات همگام سازند. در این راستا، بسیاری از دانش‌آموزان و دانشجویان کوشش زیاد می‌کنند. بسیار مطالعه می‌کنند اما به دلیل عدم‌توانایی در تمرکز حواس، هنگام مطالعه نمی‌توانند به نتیجه دلخواه دست یابند. تمرکز در لغت یعنی تراکم، فشردگی مجموعه، چکیده، تمرکز در اصطلاح یعنی حفظ و نگهداری توجه و تمرکز حواس، روی موضوعی معین، بدون تمرکز حواس، یادگیری مثمرثمر نخواهد بود. بنابر این همه افراد توانایی تمرکز دارند و چون تمرکز نسبی است یعنی کسی نمی‌تواند ادعا کند کاملا حواس‌پرت است یا همیشه تمرکز حواس دارد. تمرکز گاهی ساده است و گاهی مشکل. تمرکز در موضوع‌هایی که نیاز به تفکر و تجزیه و تحلیل دارند مشکل و تمرکز در موضوع‌هایی که جنبه تفریحی و سرگرمی دارند، بسیار آسان است.

? تمرکز حواس
یعنی عوامل حواس‌پرتی را به حداقل رساندن… تمرکز هر شخص به نسبت کاهش عوامل حواس‌پرتی او افزایش می‌یابد و بنا به تغییرات موقعیت ذهنی و محیطی او تغییر می‌کند. بیشتر افراد گمان می‌کنند که تمرکز یک امر ذاتی و تغییر آن ناممکن است، در حالی که تمرکز یک امر اکتسابی است و باید هر روز پرورش و جهت داده شود و هر کس با هوش عادی خود می‌تواند به آن دست یابد. پس برقراری تمرکز حواس به میزان کاهش عوامل حواس‌پرتی بستگی دارد. یعنی هر چه عوامل مزاحم و مخل تمرکز بیشتر باشند توانایی حفظ تمرکز حواس کمتر است و بر عکس. لذا حواس‌پرتی؛ یعنی خارج شدن از روند مطالعه یا جریان کاری و فرورفتن در افکار و تخیلات یا انجام کار دیگر.

? منشاء حواس پراکندگی
حواس‌پرتی یا منشاء ذهنی و درونی دارد یا منشاء بیرونی و محیطی. حواس‌پرتی درونی و ذهنی: عبارت است از اشکالات فکری انسان و اندیشه‌هایی که موانعی بر سر راه توجه دقیق به مطالعه و تمرکز حواس ایجاد می‌کنند. این موقع شامل مواردی از قبیل: درد، رنج، غم‌وغصه، نگرانی، گرسنگی و تشنگی، سردی و گرمی، ترس و خشم و شادی، سردرد و … می‌باشد.

? حواس‌پرتی بیرونی و محیطی
آنچه به محیط پیرامون فرد ارتباط پیدا می‌کند یا تحریکات غیرعادی که توسط حواس مختلف انسان ایجاد می‌شوند مانند نور شدید و نور ضعیف، صداهای ناهنجار، روشن بودن رسانه‌ای صوتی و تصویری و نظایر اینها ممکن است فرآیند تمرکز حواس را با اشکال مواجه کنند. رهایی از حواس‌پرتی و ایجاد تمرکز حواس در افراد مختلف، متفاوت است و به حالت درونی، تجربه‌ها مکان و موقعیت آنها بستگی دارد. برخی از افراد اظهار می‌دارند که من آدم کاملا حواس‌پرتی هستم و برخی دیگر می‌گویند نمی‌توانم تمرکز حواسم را به روی کاری حفظ کنم. در حالی که این تفکر غلط است و هیچ کس نباید خود را فردی کاملا حواس‌پرت یا فاقد تمرکز حواس بداند بلکه بهتر است وقتی که تمرکز حواس فردی دچار اختلال شد، بگوید در این لحظه و در محیط فعلی حواس‌پرتی من بیشتر و میزان تمرکز من کمتر است. لذا حواس‌پرتی بیشتر علل درونی دارد و به طبیعت خود فرد، ویژگی‌ها، حالات روحی و روانی، و عادات فردی بستگی دارد. بی‌شک حواس‌پرتی بیرونی آسان‌تر از عوامل حواس‌پرتی درونی بر طرف می‌شود. پس می‌توان بدون توجه به عوامل محیطی مانند: سروصدای زیاد، شلوغ بودن محیط و حتی داخل موترسرویس و هنگام مسافرت تمرکز حواس خود را حفظ کرد. اما نمی‌توان در حال گرسنگی یا تشنگی شدید نگرانی و ناراحتی دگرگونی فکر و اندیشه با تمرکز مطالعه کرد و یا کار دیگری را با تمرکز انجام داد و مطالعات یا تجربیات زیادی این موضوع را تایید کرده است که یک انسان می‌تواند در محل پر سروصدا و ناآرامی با تمرکز و توجه کافی مطالعه کند.

? روش‌های تقویت تمرکز حواس
تمرکز حواس هنگام مطالعه کلید اصلی و اساسی درک و فهم مطالب است. و کلید اساسی تمرکز حواس استفاده از روش‌هایی است که باعث تقویت و پرورش و مهارت در برقراری تمرکز حواس هنگام مطالعه می‌شوند. بنا براین بدون تمرکز حواس ممکن است درک و فهم مطلبی که فقط یک ساعت وقت لازم داشته باشد، ساعت‌ها وقت بگیرد اما به خوبی فهمیده نشود و امر مطالعه بی‌فایده است و اثر مثبتی نخواهد داشت. لذا کاربرد روش‌ها و فنونی که به خواننده کمک می‌کند تا هنگام مطالعه فعال باشد، تمرکز حواس را تقویت و مهارت فرد را در ایجاد تمرکز حواس هنگام مطالعه افزایش می‌دهد این روش‌ها عبارتند از:

? آمادگی برای مطالعه
برای شروع مطالعه، ابتدا بایستی خود را از جهات گوناگون آماده کرد، زیرا حداکثر آمادگی، مقدمه‌ای برای علاقه‌مندی به مطالعه، ایجاد تمرکز حواس و یادگیری بهتر می‌باشد. منظور از آمادگی پیدایش تمام شرایطی است که شخصی را قادر می‌سازد تا با اطمینان به موفقیت و اعتماد‌به‌نفس، به تجربه خاصی بپردازد.

? آمادگی بدنی
به رشد و تکامل طبیعی بدن، تندرستی و نداشتن نقص‌های بدنی مربوط است. گاهی وجود بیماری‌هایی مانند زخم معده، میگرن، سردرد و نظایر اینها باعث از بین رفتن تمرکز حواس و مانع مطالعه فرد می‌شود و فرد تا به دست آوردن تندرستی کامل قادر به برقراری تمرکز حواس و مطالعه ثمربخش نیست و انگیزه کافی هم برای مطالعه ندارد.

? آمادگی ذهنی:
آمادگی ذهنی را می‌توان از خصوصیاتی نظیر رشد گویای سالم، قدرت تفسیر و تعبیر اشکال، توانایی درک همانندی‌ها و ناهمانندی‌ها میان کلمات و … شناخت دانست.

? آمادگی اجتماعی
به ماهیت و وسعت تجارب فرد بستگی دارد که می‌توان آن را باتجربه و تحلیل زمینه خانه و خانوادگی، محیط وسیع اجتماعی که او در آن تجربه اندوخته است و تربیت پیشین او تعیین کرد.

? آمادگی روانی
آمادگی روانی به شکل پیچیده‌ای با رشد و تکامل بدنی، ذهنی و اجتماعی آمیخته است. خستگی، بی‌قراری، بی‌تابی، کوتاهی زمان، دقت نداشتن تمرکز در مطالعه، واکنش‌های منفی نسبت به خود و دیگران، ضعف اعتماد‌به‌نفس و نظایر آنها همگی نشانه نبودن آمادگی روانی، بدنی، ذهنی و اجتماعی دانش‌آموزان و دانشجویان، اجرای برنامه‌های آموزشی، تمرکز حواس و فرآیند یادگیری را آسان‌تر و مطلوب‌تر می‌کند

? داشتن علاقه به مطالعه
مطالعه ثمربخش از دو عامل متاثر است: یکی علاقه نسبت به مطالب خواندنی، دیگر کاربرد ماهرانه فنون مطالعه نسبت به مطلب خواندنی سبب می‌شود تا شخص به مطالعه بیشتر بپردازد، مطالعه بیشتر منجر به بهتر شدن فنون مطالعه می‌شود، کاربرد فنون بهتر، مطالعه را آسان‌تر، سریع‌تر و لذت‌بخش‌تر می‌سازد؛ در نتیجه علاقه خواننده نسبت به مطالعه افزایش می‌یابد. پس تا زمانی که فرد تمایل یا علاقه به انجام کاری نداشته باشد نمی‌تواند برانگیخته شود. لذا وقتی خواننده به موضوعی علاقه‌مند می‌شود، خود‌به‌خود بر آن تمرکز می‌کند، بیشتر دقت می‌کند و به راحتی مطالب را به حافظه می‌سپارد و بعدا هم خیلی راحت به خاطر می‌آورد. پس از علاقه پیدا کردن نسبت به مطالب، گام بعدی تعیین هدف مطالعه است زیرا هدف زیربنای انجام کاری است و به فعالیت انسان جهت و نیرو می‌دهد. هدف ارزشمند، فرد را به خواستن و طلب کردن وادار می‌کند و نیروی لازم را برای فعالیت در وی به‌وجود می‌آورد و سبب پیدایش تمرکز در او می‌شود. لذا هر فرد برای مطالعه باید هدف مشخصی داشته باشد. «زیرا تعلیم و تربیت علم اهداف است و همه بر این باورند که بدون داشتن هدف، یادگیری کاری بس دشوار و غیرممکن است» همانطور که فرانکین معتقد است انسان بدون هدف مانند گلوله‌ای است که بدون هدف شلیک می‌شود. علاوه بر آن مطالعه بدون هدف یکی از عادات غلط مطالعه به‌شمار می‌رود.

? تعیین زمان و مکان مطالعه
یکی از راه‌های برقراری تمرکز حواس این است که مطالعه در آن ساعت از روز انجام گیرد که برای فرد مناسب‌تر است. اما تعیین مناسب‌ترین زمان برای مطالعه کاری دشوار است و به عادات فردی بستگی دارد. برخی افراد عادت دارند تا نیمه‌های شب بیدار بمانند و با استفاده از سکوت و آرامش شبانه با خیالی راحت و آسوده مطالعه کنند برخی دیگر عادت دارند شب زود بخوابند و صبح زود از خواب بیدار شوند و به مطالعه بپردازند. با این توصیف تعیین زمان و مقدار مطالعه باعث آگاهی از تمام زمینه مطالعه، برقراری تمرکز حواس، عدم‌سردرگمی، جلوگیری از اتلاف وقت و انرژی و فهم بهتر مطالب می‌شود. والتر پارک در کتاب خود به نام «چگونه درس بخوانیم؟» چنین می‌نویسد: «موفقیت یا عدم‌موفقیت شما در تحصیلات دانشگاهی، مستقیما به این امر بستگی دارد که چگونه از وقت خود استفاده می‌کنید؟ موفقیت در دانشگاه و البته در مقاطع تحصیلی پایین‌تر نیز بستگی به استفاده اشتباه از زمان دارد.» «محیط آشنای یک اتاق مشخص، در حین مطالعه موجب انصراف کمتر و تمرکز بیشتر حواس می‌شود، زیرا لوزم آن اتاق هر روز پیش چشم شماست و کمتر توجه‌تان را به خود جلب می‌کند.
به علاوه اگر هر روز به وقت مطالعه در اتاق معینی بودید کم‌کم ذهن‌تان عادت می‌کند که به محض رسیدن به آن اتاق آماده تمرکز حواس و فراگیری شود.» بنابراین ثابت بودن مکان مطالعه و مشخص بودن آن به علت دسترسی به آن و فراهم بودن وسایل مورد نیاز از قبیل کتب درسی، دفاتر، کتاب لغت، خط‌کش، قلم و نظایر آن جهت مطالعه موجب تمرکز حواس بیشتر و آمادگی ذهنی هنگام مطالعه می‌شود. پس یکی از بهترین راه‌های برقراری تمرکز اختصاص دادن یک اتاق مجهز به آنچه لازم دارید، در موقع مطالعه است. این اتاق خیلی زود مناسب تمرکز و یادگیری‌تان شده و کار شما را به‌طور خودکار راحت‌تر می‌کند و بعد برایتان یک عادت مفید می‌شود. «برای داشتن تمرکز به هنگام مطالعه ابتدا باید خود را از دنیای خارج جدا کنید و محیط مناسبی برای مطالعه بر گزینید. چنین محیطی باید آرام، روشن و دارای هوای مناسب باشد. هیچ چیز به اندازه سروصدا، خسته‌کننده و مانع تمرکز حواس نیست. ایجاد محیط کار مناسب، به دلیل ایجاد آرامش و شرایط مناسب اهمیت دارد و زمینه‌ای است برای تمرکز و دقت» یادبگیر که بگویی «نه»: «زمانی‌که تصمیم گرفتید باید مطالعه کنید اما دوستان یا هم‌اتاقی‌های شما درخواست می‌کنند که دورهم جمع شوید»؛ هنر گفتن «نه» را در خود تقویت کنید. اگر این اراده در شما ضعیف است، می‌توانید روی در اتاق مطالعه خود بنویسید «مزاحم نشوید» اگر موفق نشدید می‌توانید کارهای دیگری انجام دهید که نشان دهد شما دوست ندارید که کسی باعث از هم‌گسیختن افکار شما شود».

? ترک افکار منفی و داشتن افکار مثبت
مطالعه عمیق و یادگیری ثمربخش وقتی حاصل می‌شود که فرد تصور مثبتی از خود داشته باشد و به خود اعتماد کند. زیرا اعتماد به خود در موفقیت موثر است و مهارت را بیشتر و نیرو را افزایش داده و مغز را سالم‌تر می‌کند. وقتی می‌خواهید کاری انجام دهید از گفتن کلماتی همانند: نمی‌خواهم، نمی‌دانم، نمی‌توانم بپرهیزید. جمله«این کار محال» است را از دفتر زندگی خود خط بزنید، ترس و بدگمانی و بی‌ارادگی را از ذهن خود دور کنید. هرگز به خویشتن اجازه ندهید که هیجانات و افکار منفی شما را در خود غرق سازد و تمرکز حواس شما را مختل کند. اعتماد به نفس داشته باشید و پیوسته به نزد خود تکرار کنید که قادر به انجام کار هستم، می‌توانم انجام دهم و باید انجام دهم. بدین طریق تفکر مثبت را در خود پرورش دهید. قوی بودن اعتماد‌ به‌نفس احساس شعف و شادی را در شما به‌وجود می‌آورد و در حالت شادمانی از تمرکز حواس خوبی برخوردارید.
بهتر فکر می‌کنید، بهتر مطالعه می‌کنید و نتیجه کارتان بهتر می‌شود. مارگریت کوربت می‌نویسد «انسان در بحر اندیشه‌های خوشایند حافظه بهتری پیدا می‌کند و ذهن در حالت آرامی قرار می‌گیرد و میل به یادگیری را در خود به‌وجود می‌آورد» لذا خود پنداری مثبت مهم‌ترین کمک برای تمرکز و یادگیری است اگر بتوانیم تصورات غلط و منفی را از ذهن خود دور نموده و تصورات مثبت را جایگزین کنیم، می‌توانیم علاقه به مطالعه و یادگیری را در خود ایجاد کنیم چراکه علاقه به مطالعه شرایط اصلی و اساسی ایجاد تمرکز حواس به هنگام مطالعه است. آلفردآدلر روان‌شناس مشهور، در دوره جوانی در درس ریاضی بسیار ضعیف بود . معلمش این موضوع را با والدینش در میان گذاشت آنها باور کردند که آدلر در درس ریاضی ضعیف است، آدلر هم این موضوع را پذیرفته بود. یکی از روزها که معلم مسئله‌ای را روی تخته نوشته بود و شاگردان کلاس از حل مسئله عاجز مانده بودند، آدلر جواب مسئله را پیدا کرد، پای تخته رفت و در میان حیرت همگان مسئله را حل کرد. فهمید که توانایی درک و فهم مطالب درس ریاضی را دارد، استعدادش را باور کرد، تصورات مثبت را جایگزین تصورات منفی کرد و از آن به بعد یکی از دانش‌آموزان ممتاز درس ریاضی شد.

? طرح سوال
طرح سوال یکی از شیوه‌های مطالعه دقیق و فعالانه است که در تمام اوقات مطالعه، مفید است. طرح سوال پیش از مطالعه دقیق، فرد را وادار می‌کند تا به‌طور فعالانه و با تمرکز و دقت کافی و باانگیزه و علاقه به مطالعه بپردازد. طرح سوال هنگام مطالعه یکی از روش‌هایی است که خواننده را فعال و به‌طور عمقی او را درگیر مطالعه می‌کند و سبب برانگیختن جدیت و تلاش وی به هنگام مطالعه می‌شود و فرد برای یافتن پاسخ به سوالات بایستی تمرکز حواس خود را حفظ نماید، زیرا در هنگام مطالعه، نمی‌توان بدون تمرکز پاسخ سوالات را پیدا کرد. بعد از خواندن مطالب با طرح سوال می‌توان میزان فراگیری خود را ارزش‌یابی نموده و به نقاط قوت و ضعف خود پی برد و سبب ایجاد نظر انتقادی نسبت به مطالب در فرد می‌شود. خواننده در مطالعات بعدی برای از بین بردن نقاط ضعف خود با دقت و تمرکز بیشتری مطالعه می‌کند.

? آگاهی از شیوه‌های صحیح مطالعه و یادگیری
«برخی از والدین به‌طور مدام به فرزندان خود می‌گویند درس بخوانید، مطالعه کنید، ولی هرگز نمی‌گویند چگونه مطالعه کنید و روش‌های صحیح مطالعه را نمی‌دانند» بنابراین آگاهی از شیوه‌های صحیح مطالعه و یادگیری چون: تندخوانی، عبارت‌خوانی، خواندن اجمالی، خواندن تجسمی، و … به خواننده کمک می‌کند تا تمرکز حواس خود را هنگام مطالعه حفظ نمایند

? تندخوانی
تندخوانی باعث توجه و تمرکز بیشتر و فهمیدن مطالب و در نتیجه باعث یادگیری بهتر می‌شود. فکر و ذهن ما قادر است هزاران کلمه را در دقیقه از خود عبور دهد ولی اگر سرعت مطالعه ما پایین باشد، ذهن وقت اضافی می‌آورد و ناچار به این شاخه و آن شاخه می‌پرد و در نتیجه حواس‌پرتی ایجاد می‌شود. اما مطالعه سریع یا تندخوانی فرصت جولان به ذهن نمی‌دهد و سبب برقراری تمرکز حواس هنگام مطالعه می‌شود.

? عبارت‌خوانی
عبارت‌خوانی یعنی خواندن عبارات و جملات به عوض خواندن کلمات. عبارات‌خوانی به نوع دیگری به تمرکز حواس کمک می‌کند از این طریق خواننده باید با سرعتی که نزدیک به سرعت اندیشیدن اوست. بخواند، اگر سرعت آنقدر کم باشد که ذهن از حالت فعال بودن باز بماند، احساس دلزدگی ایجاد می‌شود و چیزهای دیگری ذهن فرد را مشغول می‌کند و از روند مطالعه خارج می‌شود. بنابراین اگر سرعت خواندن با سرعت اندیشیدن هماهنگ باشد باعث افزایش تمرکز حواس می‌شود.

? خواندن اجمالی
روش خواندن اجمالی مبتنی است بر یک نمونه‌گیری سریع از نکات اساسی و صرف‌نظر کردن از جزئیات، در این روش خواننده مطالب را سازمان‌بندی می‌کند، آنگاه هدف از مطالعه خود را مشخص نموده و مقدار زمان مطالعه و میزان دشواری کتاب را تخمین می‌زند و سپس از طریق سوال کردن کنجکاوی، علاقه، دقت و تمرکز حواس فرد، افزایش میابد.

? خواندن تجسسی
منظور از روش تجسسی طرح انواع سوالات جزئی و کلی و مطالعه عمیق و اثربخش در جهت دست یافتن به پاسخ این سوالات است… کسی که به دنبال چیزی می‌گردد به احتمال بیشتری آن چیز را پیدا می‌کند لذا هدف خواندن تجسسی افزایش دامنه تمرکز و درک عمیق‌تر معانی است. به همین دلیل خواندن تجسسی تمرکز حواس و علاقه فرد را افزایش می‌دهد و به او کمک می‌کند تا مطالب دشوار را تجزیه و تحلیل نموده و آنها را بهتر بفهمد. فهمیدن مطالب موجب تحکیم آنها در حافظه می‌شود پس خواندن تجسسی برای غلبه بر تنبلی، حالت کسلی، پرتی حواس، از طریق تحریک حس کنجکاوی و شرکت فعالانه در مطالعه به کار می‌رود.

برگرفته از سایت پزشکان بدون مرز
روزنامه کارگزاران